Đạo ở trong lời nói

Phật ở trong tâm, Đạo ở dưới chân - Ảnh minh họa

Cách đây nhiều năm tôi có viết một bài báo, nhan đề “Phật ở trong tâm, Đạo ở dưới chân”, đăng trên Diễn đàn Dân Sinh của Báo Dân Sinh. Chủ yếu muốn nói là, căn bản của việc tu hành là ở tu tâm; tâm nên ngay thẳng ý chân thành, và sau đó mới có thể tu thân tề gia, trị quốc bình thiên hạ. Theo giáo thuyết Phật giáo, chứng ngộ được tâm Phật, rồi sau mới tu đạo thành Phật. “Đọc một ngàn chương, không bằng một hành động”. Hành động mới có thể giúp đỡ muôn dân, lợi ích thiên hạ, cho nên nói “Đạo ở dưới chân”. Chỉ nói mà không làm, chỉ nói mà không rèn luyện, đối với bản thân không có ích lợi, đối với cuộc đời lại là vô nghĩa.

Cũng cách đây nhiều năm, ông Trương Đại Thiên (Zhāng Dàqiān) đến Cao Hùng mở một cuộc triển lãm tranh, nhân dịp cũng lên núi thăm hỏi Đại sư Tinh Vân, đúng lúc Đại sư có việc lên phía Bắc. Tôi lấy tư cách là thư ký chủ nhiệm thay mặt tiếp đãi, may mắn được tiếp cận với thế hệ bậc thầy này trong giới hội họa.

Ông Trương Đại Thiên là người dí dỏm. Bởi vì tôi cũng họ Trương, cho nên mới gặp như đã thân quen từ lâu. Trong lúc trò chuyện vui vẻ, ông ấy nói đùa rằng: “Tôi là kẻ tiểu nhân”. Tôi nói: “Ông là bậc thầy, không phải là kẻ tiểu nhân”. Ông ấy giải thích rằng: “Quân tử động khẩu không động thủ. Tôi là một họa sĩ, thường động thủ không động khẩu, cho nên tôi là kẻ tiểu nhân.” Tôi nghe xong không nhịn được cười.

Sau đó ông ấy lại nhắc đến câu chuyện trong Đạo đức kinh. Có người hỏi Lão Tử: “Đạo ở đâu?” Lão Tử dùng ngón tay chỉ chỉ vào miệng. Người hỏi không hiểu ý, bèn hỏi lại. Lão Tử vẫn dùng ngón tay chỉ chỉ vào miệng ông ấy. Thì ra, ý của Lão Tử là: răng thì cứng chắc, mà lưỡi thì mềm mại. Năm tháng trôi qua, những cái răng cứng chắc rụng dần, cái lưỡi mềm mại vẫn tồn tại khỏe mạnh. Đạo lý ở đây là: “Nhu thắng cương”. Lấy nước làm ví dụ, rãnh nước nhỏ giọt có thể xuyên qua đá. Chính là: “Những thứ mềm yếu nhất thiên hạ, cũng có thể thành những thứ mạnh mẽ nhất thiên hạ”. Cổ nhân nói rằng: “Phiêu phong bất chung triêu, sậu vũ bất chung nhật”. Nghĩa là bão bùng không thể kéo dài cả buổi sáng, mưa lớn cũng không thể mưa suốt ngày. Dũng mãnh cuồng bạo chỉ như là phù dung sớm nở tối tàn; ôn hòa nhu thuận, mới có thể bền lâu.

Cuộc trò chuyện này giúp tôi thêm lần nữa ôn lại Đạo đức kinh. Mà từ chuyện giữa răng và lưỡi có thể liên tưởng đến sức mạnh của ngôn ngữ. Kinh Thánh nói: “Miệng của kẻ ngu muội chỉ thốt ra những lời ngu muội; lưỡi của người thông thái nói ra những lời trí tuệ”. Cái miệng có thể làm thiện, cũng có thể làm ác. Người xưa nói: “Một lời nói có thể làm hưng thịnh đất nước, một lời nói có thể làm mất nước”. Ngạn ngữ phương Tây nói rằng: “Lời hay ý đẹp thì ấm áp tựa như mùa xuân; lời nói độc ác thì sắc tựa như dao.” Đạo giáo thì ngoài muốn con người có tấm lòng tốt ra, còn phải nói lời hay, làm việc có ích, làm người tốt, để tích tập ngoại công.

Tuy nhiên, những gì chúng ta đang thấy ngày nay là: lễ nghĩa mai một, đạo đức suy đồi, con người không mấy quan tâm đến lời ăn tiếng nói, phát ngôn bừa bãi, ngay cả những người có địa vị cao, những người có quyền có thế cũng không thể tránh khỏi, khiến cho người ta ngao ngán thở dài! Không những thế, còn nghiêm trọng hơn, họ tạo ra những tin đồn thất thiệt, gây ra chia rẽ, làm cho mối quan hệ giữa các cá nhân trở nên căng thẳng, luôn trong tình trạng “gươm tuốt vỏ, nỏ giương dây”, cả xã hội như rơi vào không khí ngột ngạt. 

Với những ô nhiễm trong tâm con người, không biết đến bao giờ mới chấm dứt. Tình trạng này chỉ có thể xoay chuyển chỉ khi mọi người cùng nhau nỗ lực nói nhiều điều hay và không bị những tin đồn mê hoặc. Hãy để tin đồn dừng lại ở người thông minh (vì những tin vịt này một khi truyền đến người thông minh thì sẽ không còn truyền đi đâu nữa), mới có thể khôi phục sự ấm áp, vui vẻ thuận hòa cho xã hội.

Lời nói là một trong ba nghiệp thân khẩu ý. Mặc dù cái ác mà nó tạo ra không như những tên cướp giết người, nhưng lời nói một khi đã buột miệng nói ra, cũng có thể làm tổn thương đến người khác, há không cẩn trọng ư? 

Trương Bối Canh¹
Nhã Tuệ (Giác Ngộ) dịch
(Nguồn: Trương Bồi Canh (2003), Trí tuệ đích thược thi,
NXB.Từ Tế Văn Hóa Chí Nghiệp, thành phố Đài Bắc, tr.146-148).
__________

(1) Trương Bồi Canh (1925-2005), nhà văn Đài Loan. Tác phẩm của ông thấm nhuần văn hóa truyền thống Trung Quốc với các tư tưởng chủ đạo là Phật, Nho, Lão. Năm 1975, ông phát tâm quy y với Đại sư Tinh Vân. Trương Bồi Canh có nhiều tác phẩm viết về Phật giáo như: Hồi quy Phật-đà đích thời đại (Thời đại quy về với Đức Phật), Phật tung vạn lý kỷ du (Vạn dặm theo dấu Đức Phật)... Sau khi ông mất, Chén Qìnglì, giáo sư Trung văn ĐHSP Bắc Kinh Trung Quốc đã viết một bài nghiên cứu về con người và sự nghiệp viết văn của ông, nhan đề: Tùng dung thể ngộ nhân sinh áo diệu: bình Đài Loan tác gia Trương Bồi Canh đích tản văn sáng tác, đăng trên Tạp chí Văn học Hoa Văn, 2006.