Hạnh phúc trong tầm tay

Lyubomirsky Sonja, Sheldon M. Kennon và Schkade David (2005). Pursuring happiness: The architecture of sustainable change. Review of General Psychology, 9.111-131

Biểu đồ này đã miêu tả một hình ảnh rõ ràng về điều gì cấu tạo nên hạnh phúc và nó đã đưa ra lần đầu tiên vào năm 2005 trong một nghiên cứu của Lyubomirsky Sonja, Sheldon M. Kennon và Schkade David. Không may cho một số người trong chúng ta, biểu đồ đề cập về gen di truyền từ bố mẹ chiếm đại đa số về cảm xúc. Nhưng nó cũng mang lại tin đáng mừng, chúng ta có thể tự kiểm soát hạnh phúc của chính mình thông qua sức khoẻ tinh thần và thói quen rèn luyện thể chất. 

Trong những năm trở lại đây, những nhà phê bình đưa ra những câu hỏi về công thức đơn giản này có khi là báo cáo sai. Sau hơn 15 năm, hai trong ba tác giả đã lên tiếng cho rằng họ đồng ý với những nhà phê bình. Thêm vào đó, thông điệp rộng hơn mà họ muốn truyền lại cho chúng ta đó là “Từng bước, từng bước chạm đến cuộc sống hạnh phúc hơn và xin hãy trân trọng nó.”

Bằng chứng trong biểu đồ này

"Khi anh đưa ra một biểu đồ rõ ràng, thì nó có vẻ là lý do bị nghi ngờ" giảng viên Kashdan Todd trường đại học George Mason cho hay trong bài phê bình về biểu đồ này trên trang blog của mình. Trong khi biểu đồ này phân ra thành từng mảnh, ông ấy chứng tỏ gen, hoàn cảnh sống và hoạt động của chúng ta không phải là ba yếu tố riêng biệt mà điều đó ảnh hưởng đến hạnh phúc của chúng ta một cách trực tiếp và chúng cũng tác động lẫn nhau, khó mà tách biệt.

Ví dụ của Kashdan, bạn có thể có gen lãnh đạo, nhưng bạn sẽ không cần thiết để trở thành một nhà lãnh đạo chuyên nghiệp, nếu không tìm thấy chính bản thân mình trong hoàn cảnh đó. Hay trong bài nghiên cứu của Brown Nicholas của trường đại học Groningen và Rohrer M. Julia  trường đại học Leipzig năm 2019, có lẽ bạn thừa hưởng một nỗi sợ trong gen nó đã được kích hoạt trong thời thơ ấu, điều đó sẽ là một chướng ngại vật cho hạnh phúc của bạn.

“Mục tiêu của chúng tôi hơn 18 năm về trước đã nhiều hơn một câu hỏi đặt ra, ví dụ có khả thi hạnh phúc cải thiện và đánh thức không? Sau đó đưa ra câu trả lời", Lyubomirsky nói. “Giống như tất cả những biểu đồ tròn khác, cái của chúng tôi đã quá đơn giản”.

Những ví dụ này và những nghiên cứu mới sẽ góp phần làm rõ rằng gen có thể bị tác động hoặc không phụ thuộc vào những điều xảy ra trong cuộc sống (cả những điều xảy ra với chúng ta như hoàn cảnh và những thứ chúng ta chọn để làm ví dụ những hoạt động chủ đích). Mặc khác, gen có thể ảnh hưởng đến xu hướng cam kết trong những hoạt động làm cho chúng ta hạnh phúc hơn, ví dụ tập thể dục, hành động tử tế hoặc theo đuổi mục tiêu.

Thậm chí vai trò của ba nhân tố này có thể hoàn toàn độc lập, những nhà phê bình tranh luận rằng 50% phụ thuộc vào gen và 10% do yếu tố hoàn cảnh tác động đến hạnh phúc là đánh giá quá thấp, có nghĩa là 40% phụ thuộc vào hoạt động của con người là quá cao. Ví dụ, Brown và Rohrer trích dẫn gần đây trong nghiên cứu của mình cho rằng nhân tố di truyền của hạnh phúc chiếm 70 đến 80%.

Yếu tố 10% mà nghiên cứu này chỉ ra dựa vào, chủ yếu đo lường trên nhân khẩu học như tuổi tác, thu nhập, giáo dục, tầng lớp và giới tính. Nhưng “hoàn cảnh sống” thì rất rộng và bao gồm “quốc gia, tính chất địa lý và văn hoá khu vực mà người đó cư trú”. Những nghiên cứu hoàn tất ở một quốc gia riêng biệt sẽ không thể hiện trọn vẹn sự đa dạng phong phú trong hoàn cảnh sống như thế này. 

Cuối cùng, thậm chí giả thuyết 50/40/10 là đúng đi nữa thì vẫn có những hiểu lầm quan trọng mà vô số diễn giả và những ấn phẩm tiếp tục đề cập, về những con số không thể hiện được bao nhiêu hạnh phúc cá nhân bắt nguồn từ vô số nhân tố, cũng như bao nhiêu khác biệt xung quanh con người nói chung. Nếu hạnh phúc là 8/10, bạn không thể cho rằng 3.2 điểm xác định dựa trên những hoạt động của chúng ta. Bạn có thể chỉ nói rằng dưới một nữa trung bình giữa khoảng cách hạnh phúc của bạn và người khác đến từ những hoạt động gì mà họ đang làm.

Theo cách đó, không chỉ là kết luận ít thuyết phục hơn mà sự kiểm soát hạnh phúc chúng ta có dường như không quan trọng nữa. 

Chọn những hoạt động hợp với tính cách và sở thích của chúng ta. Những hoạt động phù hợp với chúng ta làm chúng ta cảm thấy tự nhiên hơn, tận hưởng và trùng khớp với giá trị bản thân hơn tác động bởi sự hổ thẹn hay mong đợi của người khác.

Khoa học hạnh phúc hiện đại

Trong nghiên cứu đã được cập nhật về biểu đồ này, Sheldon và Lyubomirsky nhận ra rằng họ phần lớn đồng ý với những nhà phê bình. Những con số đã được lên kế hoạch để xác định trong một thử nghiệm suy nghĩ đề cập bởi Lyubomirsky. Thêm vào đó, nghiên cứu gốc nên lọc lại làm thế nào gen, hoàn cảnh và hoạt động có thể ảnh hưởng và  thu hút bởi mỗi cá thể.

“Mục tiêu của chúng tôi hơn 18 năm về trước đã nhiều hơn một câu hỏi đặt ra, ví dụ có khả thi  hạnh phúc cải thiện và đánh thức không? Sau đó đưa ra câu trả lời", Lyubomirsky nói. “Giống như tất cả những biểu đồ tròn khác, cái của chúng tôi đã quá đơn giản”. 

Cô ấy và Sheldon cũng thừa nhận rằng những hoạt động có thể ảnh hưởng đến hạnh phúc ít hơn họ nghĩ, đóng góp chút đỉnh như 15% của sự khác biệt trong một tình huống. Một mặc, điều đó có thể giống như những tin tức xấu cho những điều trong chúng ta, những người cống hiến thời gian quan trọng và nỗ lực để cải thiện chính bản thân mình. Mặc khác, nó chỉ xác nhận điều gì chúng ta đã biết “Bạn có thể đạt được hạnh phúc, nhưng nó quả không đơn giản,” họ viết. Nói cách khác, hạnh phúc đối với nhiều người sẽ đơn giản là những thứ khó đạt được. Nhưng đối với những người khác, hạnh phúc giống như một điều tự nhiên.

Xét về một phía, nó rõ ràng rằng thông điệp tích cực của biểu đồ tròn đã truyền cảm hứng nghiên cứu đột phá 15 năm về trước trong tâm lý học tích cực. Chúng ta học hỏi rằng những hành vi và thói quen chúng ta thu hút sự biết ơn, lòng tốt và sự quan tâm và chúng cũng dẫn đến một sự cải thiện hạnh phúc lâu dài. Cám ơn nghiên cứu đó, chúng ta cũng có một hiểu biết về những gì chúng ta có thể làm để tạo ra cơ hội dẫn đến sự thành công:

Chọn những hoạt động hợp với tính cách và sở thích của chúng ta. Những hoạt động phù hợp với chúng ta làm chúng ta cảm thấy tự nhiên hơn, tận hưởng và trùng khớp với giá trị bản thân hơn tác động bởi sự hổ thẹn hay mong đợi của người khác.

“Con người có thể tạo một dòng chảy lớn của sự thu hút, hài lòng, gắn kết và nâng cao những trải nghiệm tích cực trong chính mình, bằng cách ấy sự gia tăng có lẽ đúng rằng họ tiếp tục trong phạm vi cao hơn về những tiềm năng hạnh phúc.” Sheldon và Lyubomirsky viết.

Chọn những hoạt động mang tính đạo đức và ý nghĩa, hơn cảm giác tốt đẹp suốt toàn bộ thời gian. Chủ nghĩa tự mãn sẽ không cần thiết làm cho bạn hạnh phúc, thậm chí bạn chỉ cảm thấy tốt trong khoảnh khắc nhất thời. Nếu chúng ta theo đuổi sự hài lòng, nó không nên trả giá bằng một cuộc sống ý nghĩa. Chúng ta cũng cần theo đuổi mục tiêu và rèn luyện sự tha thứ, lòng biết ơn và sự rộng lượng mà những thứ đó mang lại cho chúng ta cảm nhận của khả năng đạt được thành công, quyền lợi và sự gắn kết, tất cả những nhu cầu cốt lõi của con người.

Cam kết để đặt sự cố gắng trong quá trình. Không đáng ngạc nhiên, con người đầu tư sự nỗ lực nhiều hơn vào trong những thói quen mới để thấy những sự cải thiện tốt hơn trong hạnh phúc của mình.

Thêm sự đa dạng vào thói quen của chúng ta. Luyện tập như viết thư cảm ơn cùng một cách ngày này qua tháng nọ, điều đó sẽ thành thói quen và không gặt hái nhiều lợi ích. Bạn phải giữ não của mình sống trong những điều tích cực.

“Con người có thể tạo một dòng chảy lớn của sự thu hút, hài lòng, gắn kết và nâng cao những trải nghiệm tích cực trong chính mình, bằng cách ấy sự gia tăng có lẽ đúng rằng họ tiếp tục trong phạm vi cao hơn về những tiềm năng hạnh phúc.” Sheldon và Lyubomirsky viết.

Vậy là khả thi để dự đoán bao nhiêu hạnh phúc bạn sẽ có được, từ bất cứ sự thay đổi cụ thể nào bạn làm trong cuộc sống. Mỗi cá nhân chúng ta, không có biểu đồ tròn nào có thể cho chúng ta biết điều đó. Điều gì nó có thể cho chúng ta biết là nó đáng để thử.

Hồng Hà (Dịch từ greatergood.berkeley.edu)